baner_into

Новости

Безнең батырлар. Зөфәр Ханов

Зөфәр Салих улы Ханов 1924 елның 15 гыйнварында Минзәлә районы Иске Мунча авылында туган. Ул 1943 елда Бөек Ватан сугышына алынып, Ленинград блокадасын өзүдә катнаша, «Батырлык өчен» медале, Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.
Сугыштан соң педагогия институтын тәмамлый һәм Сарман, Тукай районы авылларында балалар укыта, бик күп яшьләрне спортка тарта.
Милли көрәш буенча Татарстанның 4 мәртәбә чемпионы (1961, 1963, 1964, 1968). Ике тапкыр герой-шагыйрь Муса Җәлил исемендәге турнирның җиңүчесе (1964, 1968). Татарстанның атказанган физкультура хезмәткәре (1984). 1997 елда аңа Татарстанның атказанган спорт остасы исеме бирелде. 2002 елның 11 гыйнварында вафат булды.
«Ватаным Татарстан» газетасы герой-шагыйрь Муса Җәлил призына үткәрә торган республика турнирының ярты гасырга якын тарихы бар. Анда аерым көрәшчеләр генә түгел, командалар арасында да көч сынашу бара. Җиңүче команда күчмә кубокка гына лаек булмый, аның исеме кубокка языла, тарихка керә. Иң тәүге турнирда – 1964 елда үткәрелгәнендә команда беренчелегендә Сарман көрәшчеләре беренчелеккә чыккан. Әлеге район көрәшчеләре тагын ике елдан бу турнирда – дүртенче, ә 1968, 1970 елларда сигезенче урынны алганнар. Бу елларда Сарман командасының төп өлешен бертуган Зөфәр һәм Рәшит Хановлар тәшкил иткән. 1968 елда 80 килолы үлчәүдә икенче тапкыр батыр калганда Зөфәр Салих улына 44 яшь булган!
Легендар көрәшченең бил алышуын 1984 елның җәендә Казанның Каенлык сабантуенда безгә дә тамаша кылу бәхете эләкте. 60 яшьлек Зөфәр абый анда ветераннар арасында түгел, ә нәкъ менә 70 килолы ир-егетләр арасына кереп бил алышты. Уллары һәм оныклары яшендәге берничә көрәшчене нәкъ татарча көрәштәге кебек башта чирәмнән күтәреп алып, аннан янбаш аркылы җиргә тәгәрәткәч, финалда аңа каршы ил беренчелегендә медаль алган танылган самбочы егет Нәфыйкъ Мадьяров чыкты. Зөфәр ага аның белән дә лаеклы рәвештә бил алышты, бары тик баллар буенча гына оттырды. Ә бүләкләү вакытында иң зур алкышлар аңа эләкте.
Ә тагын бервакыт (ялгышмасам 1989 ел иде бугай) Зөфәр абыйны Казанга — Муса Җәлил турнирына мактаулы кунак сыйфатында чакырдылар. Ул күкрәгендәге орден-медальләрен ялтыратып спортчыларны ярышларның ачылу парадына алып чыкты һәм бу хакта турнирны оештыручыларга төгәл, кыска итеп рапорт бирде. Келәмдә ветераннар арасында бил алышулар башлангач исә Зөфәр абый оештыручыларга үзенең дә бил алышырга теләвен белдерде. Каршы килмәделәр. «Әйдә, бер чыгып дәртен басып керсен», — дип уйладылар ахры. Зөфәр абый исә киенүчишенү бүлмәсенә кереп парадка кия торган кәчтүм-чалбарын спорт формасына алыштырды. (Спорт формасын кая гына барса да аның сумкасында гел үзе белән йөри икән). Ул вакытта яше 40тан артып киткәннәрне ветераннар арасына кертәләр иде. Ә Зөфәр абыйга 65 яшьләр тирәсе. Шулай булса да чын ветеран үзеннән 20 яшькә кечерәкләрнең башта берсен күтәреп алып келәмгә «сылады», аннан икенчесен отты. Бары тик ярымфиналда әле ул вакытта да сөлгесен ташламаган 41 яшьлек танылган көрәшче Фәрит Әхмәдиевкә баллар буенча гына оттырды. Шунда мин тагын бер тапкыр: «Кара, 65 яшьтә ничек оста көрәшә, ә 25-30ларда моңа каршы торучы булмагандыр!» — дип уйлап куйдым. Хәер, бер мин генә шулай уйламаганмындыр. 60-70 нче елларның атаклы көрәшчеләреннән берсе — Зөфәр һәм Рәшит Хановлар белән берничә тапкыр бил алышкалаган Илгиз абый Минһаҗев аларның физик яктан бик нык булулары, келәмдә оттырып барсалар да ахырга кадәр көрәшүләре хакында сокланып сөйләп торган иде.
Әнә шулай олы яшьтә дә спорт формасында булырга аңа гомер буе мәктәпләрендә физкультура укытуы, режим саклавы, тәмәке тартмавы, спиртлы эчемлекләр белән мавыкмавы һәм ел әйләнә күнегүләр ясавы ярдәм иткәндер. Үзе эшләгән Яңа Саклау, Орыды, Иске Дөреш, Абдул, Теләнче Тамак авылларында (әлеге мәктәпләр Минзәлә, Сарман, Тукай районнарына керә) яшәүчеләр үзләрен волейбол, футбол уйнарга, чаңгыда йөрергә, йөгерергә, ә аеруча сәламәтлеләрне гер күтәрергә, бил алышырга өйрәткән Зөфәр абыйларын әле дә сагынып искә алалар.
Ә Мөслим, Минзәлә, Зәй, Сарман, Тукай, Азнакай, Әлмәт районнары халкы үзләренең авылларына килеп бөтен мәйданны көрәшүләре, аннан соң гер ташларын һавага чөюләре белән шаккаттырган бертуган Зөфәр һәм Рәшит Хановларны озак онытмаслар әле. Ни кызганыч, урман кискәндә өстенә агач төшеп гарипләнгән Зөфәр ага җиде-сигез еллап урын өстендә ятканнан соң 2002 ел башында бакыйлыкка күчте. Тормыш иптәше Мөзәккәрә ханым иренең сабантуйларда көрәшеп алган чиккән сөлгеләрен әле дә кадерләп саклый. Ә Теләнче Тамак авылының бер урамына атаклы көрәшче Зөфәр Ханов исеме бирелгән. Көрәштә генә түгел, тормышта да җор күңелле оптимист, беркайчан да төшенкелеккә бирелмәүче шәхес иде ул. Җыр-музыканы бик яратты, шигырьләр дә язды.

Атлас Гафиятов