Васыйл истәлегенә турнир, яисә упкынга тәгәрибез түгелме?

Милли көрәш буенча РСФСР ның спорт остасы, Татарстанның атказанган укытучысы һәм тренеры, 3 тапкыр Татарстан һәм Рәсәй Чемпионатларының, иң дәрәҗәле Муса Җәлил турнирының җиңучесе . Республикабызда милли татар көрәшенә нигез салган , Бөрбашыбызны, районыбызны ил күләмендә, илебезне дөнья аренасына чыгарган Васыйл Габделхәй улы Гарифуллин истәлегенә ярышларыбыз быел да зур күтәренке рухта узып китте.
Мәһабәт “Кариле” спорткомплексы бу конне үзенә районыбыз мәктәпләре укучыларыннан тыш Арча , Кукмара, Саба, Лаеш, Теләче районнарыннан килгән 2008 елда туган 93 яшь көрәшчене үзенә сыендырды. Гадәттәгечә, ярышларыбыз Норма җирлегенең яшь үзешчәннәренең җырлы-моңлы, биюле тамашалары, район җитәкчеләренең ялкынлы чыгышлары белән ачылып китте. Татарстан гимны яңгыраганнан соң 2 келәмдә ярышларыбыз олимпия системасында башланып та китте. Һәм кичке якта гына җиңүчеләребез билгеле булды. Көне буе ярышларыбызны тамаша кылып, кулындагы блокнотка бертуктаусыз нидер язып барган районыбызның көрәш федерациясе рәисе Фәнис Шәриповның нидәндер кәнагәть булмавын сизеп була иде. Шулай булып чыкты да. Секретариатның ярышларга нәтиҗә ясаган вакытыннан файдаланып, ул тиз арада тренерларына үзенә җыеп алды.” Менә күрәсезме, күршеләребездән килгән 18 көрәшченең 11-е бүләкләребезне алып китә. Республикабызның узган елгы рейтингы белән быелгы нәтиҗәләребезне чагыштырсак, без әкренләп упкынга тәгәрәп барабыз түгелме.. Инде башка елларда зурлар белән ирешә алмаган уңышсызлыкларыбызны, балаларның җиңүле нәтиҗәләре белән тулыландырып, мактаулылар арасында була идек. Барыбызга мәгьлүм, быел республикабыз федерациясенең җиңүче командаларга нинди күләмле акчалата бүләкләр вәгьдә иткәне. Тырышыйк, иптәшләр. Калган кыска гына вакытны, кулдан ычкындырмыйча, Сабантуйлардан соң ук, балаларыгызны җыеп алып, системалы шөгыльләнүләрегезне дәвам итүегезне сорар идем”. Район күләмендә ачылачак палаткалы җәйге лагерьның тулы бер сменасын яшь көрәшчеләргә багышларга уйлавын да яшермәде ,ул. Кыскасы, планнарыбыз зурдан. Нәтиҗәсе генә, булсын инде. Бер тәнәфес вакытында күптәнге дустым, Кукмараның танылган көрәш остасы Фәнил Исмәгыйлев белән дә шушы темага гапләшеп алдык.Чепьядан Ислам Йосыповның көрәшүен күзәтеп утырган икән. Аның сүзләренчә, хәйран чигенеш сизгән ул, егетебездә. Гарчә, бу ярышларыбызда Исламыбыз чемпион булып калса да. Билгеле , тренерыбыз Ринат Фоатовичның соңгы вакытта авыру сәбәпле , шәкерте белән ныклап шөгыльләнә алмавы да үзен сиздергәндер инде. Көрәшебезгә килсәк инде, бик кызу булды, бил алышуларыбыз. Келәмнән шатланып сикереп чыгуларсыз да, елауларсыз да үтмәде, ярышларыбыз. Хәйран түгелде, бугай, күз яшьләре дә. Димәк, чын батырларыбыз булачак икән әле, безнең. Иң куанычлысы, шул, бернинди җәрәхәтләрсез үтте, ярышларыбыз. Тагын шунысын әйтеп узарга кирәк. Легендар шәһесебезне безнең истән чыгармыйча, аның турында истәлекләрне яңартып, шушы бәйгене оештыруга зур көч куйган Тимирязев исемендәге җәмгыять директоры Булат Исрафиловка /бәйгебездә аңа татар көрәшен үстерүдә нәтиҗәле хезмәте өчен район көрәш федерациясенең махсус бүләге тапшырылды.Н.С./, Норма һәм спорт мәктәпләренә, иганәчеләребез Фәнис Шәрипов, Илшат Шакировларга, барлык хөкемдарларга олы рәхмәтебезне җиткерәбез. Рәхмәт,барыгызга да!
Инде җиңчеләребез белән танышыйк. 35 кг.га кадәр-Аяз Фәйзрахманов/Арча/, Ислам Галиев/Балтач/, Рүзәл Галимуллин/Смәел/, Эдуард Минхаҗев/Арча/. 40 кг.да-Камил Абдрафеев/Лаеш/, Денис Яковлев/Урта Көшкәт/, Солтан Хакназаров/Яңгул/, Азамат Әхмәдуллин/Кенә/. 45 кг.да- Кәрим Гарифуллин/Норма/, Айнур Рәхимов/Чепья/, Булат Абдрафеев/Лаеш/, Ильяс Искәндәров/Арча/. 50 кг.да- Кәрим Фазылҗанов/Норма/, Данияр Мәннәпов/Салавыч/, Ленар Егоров/Кукмара/, Ирек Гайнетдинов/Балтач/.55 кг.да- Ислам Йосыпов/Чепья/, Сәйдәш Мостафин/Арбор/, Җәлил Сәйфетдинов/Бөрбаш/, Самат Кәримуллин/Кукмара/. 60 кг.да—Инсаф Миннемуллин/Кукмара/, Кәрим Гарипов/Арбор/, Ранил Хәбибуллин, Данил Галлямов/икесе дә Арчадан/. 65 кг.да- Әмир Антонов/Теләче/, Альмир Мөхәммәтҗанов/Апча/, Самат Гарифуллин, Раяз Хәбибуллин/икесе дә Нормадан/. 70 кг.да- Аяз Хәйретдинов/Балтач/, Ислам Искәндәров/Арча/, Илсаф Нәбиев/, Фидан Гарифуллин/Норма/.75 кг.да- Илсаф Йосыпов/Арча/, Сөләйман Галимуллин/Балтач/, Исмәгыйль Ахунов/Норма/, Булат Нәбиев/Кукмара/. 80 кг.да- Азат Гыйльметдинов/Смәел/, Ильяс Шакиров/Арбор/,Фәнил Закиров/Норма/, Илназ Гарифуллин/Шеңшеңәр/. Югары үлчәүдә- Раушан Галиев/Шеңшедәр/, Әлфис Сабитов/Кукмара/, Илмир Гарифуллин/Норма/, Илдан Хәйруллин/Карадуган/. Команда беренчелегендә Норма/тренеры Наил Гарифуллин/, Смәел/Альберт Миннеханов/, Бөрбаш/Илшат Корбанов/ мәктәпләре җиңүче булды.
Алда, тагын бер истәлекле турнир. 5 майда Яңгул авылында танылган көрәшчебез Габделфәрт Рәфыйков истәлегенә ярышлар узачак, очрашканга кадәр!

Нурзада Сәмигуллин.Балтач бистәсе.

Безнең батырлар: Данил Галиев

Данил Юныс улы Галиев 1948 елның 10 августында Биектау районының Татар Әйшәсе авылында туа. Көрәшчеләр гаиләсендә үсә. Данилның бабасы Әхмәтҗан Галиев көрәшче булган, ә әтисенең туганы Госман — Данилның беренче тренеры. 14 яшендә Данил үзеннән олырак малайларны җиңә. 18 яшендә ул Арча районының Калач авылында өлкәннәр арасында беренче тапкыр Сабантуй батыры исемен яулый hәм шул көннән бирле ул Сабантуй батыры исемен бер ел да югалтмый.

1963 елда мәктәпнең 8 классын тәмамлап, ул һөнәри-техник училищега укырга керә. Аны тәмамлагач, туган авылында тракторчы булып эшли. Эшләп hәм көрәш буенча күнегүләр алып, ул 1967 елда Биектау районының җыелма командасы составында милли көрәш буенча Татарстан беренчелегендә катнаша. Бу ярышларда 80 кг авырлык үлчәвендә 8 нче урынга гына чыга. Ә инде киләсе елны көтелмәгән вакыйга килеп чыга: Данил Казанның Совет районы Сабантуенда үз авырлык үлчәмендә җинүче була. Бу вакытта аңа 20 яшь кенә була.

1968 елда Данил Чистай шәhәренең авыл хуҗалыгы техникумына укырга керә. Анда аны физик тәрбия укытучысы Мәгазь Сәхабетдинов күреп, егетнең зур сәләтләргә ия булуын аңлап ала.

1971 елда Данил Татарстанның hәм РСФСРның милли көрәш буенча чемпион исеменә лаек була. 1972, 1973, 1974 елларда Данил Галиев авыр үлчәүдә бертуктаусыз чемпион исемен раслый. Һәм, ниhаять, 1974 елда беренче тапкыр “РСФСР ның абсолют чемпионы” дип язылган алсу тасма аның иңенә салына.

Данил Юныс улы Галиев

— милли көрәш буенча Рәсәйнең 8 мәртәбә,

— Татарстанның 12 мәртәбә чемпионы, шул исәптән, hәм 2 тапкыр ТР абсолют чемпионы була.

Спорт өлкәсендәге зур уңышлары өчен Данил Юныс улы Галиевка үлгәннән соң “Татарстан Республикасының атказанган спорт остасы” дигән мактаулы исем бирелә. 1994 елдан башлап, “Шинник” спорткомплексында Данил Галиев истәлегенә багышланган турнир үткәрелә.

Әүхәт Мөхәммәдиев: «Келәмдә йокларга ярамый»

Бу сүзләрне көрәш ярышында еш ишетергә була. Келәмдәге көрәшчеләр, хөкемдарларга төрле сүзләр юллаган тамашачыларны Әүхәт абый бер карашы белән тынычландыра ала. Аңа көрәшчеләр хөрмәт белән карый.
Әүхәт Мөхәммәдиев 1981 һәм 1984 елда герой-шагыйрь Муса Җәлил исемендәге турнирда авыр үлчәүдәге көрәшчеләр арасында җиңүче була. Ул Татарстанның ике тапкыр баш батыры булып таныла, 1982 елда авыр үлчәүдә Россия чемпионы булып кала. Кама Тамагы, Тәтеш районы авыллары, Казанның Идел буе һәм Киров районы Сабан туйларының баш батыры.
– 1980 нче елларда ике зур турнир бар иде – Муса Җәлил турниры һәм Татарстан беренчелеге. Муса Җәлил турнирын отсак, Олимпиаданы откан кебек була идек. Ул җиңү – безнең чор көрәшчеләре өчен бик зур дәрәҗә саналды. Шушы ике турнирда җиңү өчен бик күп тир түгәргә кирәк иде, – дип искә ала көрәшеп йөргән яшьлек елларын Әүхәт абый Мөхәммәдиев. – Ул чактагы батырлар хәзер көрәш мәйданына чыкса, бүгенгеләргә берсе дә сер бирмәс иде. Безнең буын акча өчен дә, кыйммәтле бүләк өчен дә түгел, исем өчен көрәште. Матур лента, значок, диплом бирәләр иде. Шул бүләкләргә бик зур канәгатьләнү кичереп, шатланышып кайтып китә идек
Кама Тамагы районында балаларга көрәш серләрен төшендерә ул. Балаларга белем бирү аерым хөрмәткә лаек. Фикере нык: «Татар бетмәсә, көрәш бетми, ә татар беркайчан да бетәчәк түгел».
Хәзерге көндә Әүхәт абый күп кенә республикакүләм көрәш ярышларының баш хөкемдары яки баш хөкемдар урынбасары. Хөкемдарлык эшенә аны яшьлек дусты, «Ак барс» көрәш сарае директоры урынбасары Фәрит Шәйхетдинов алып керә. Баштагы елларны келәмдә ян-як хөкемдар булып эшли Әүхәт абый.
– Фәрит – минем көрәш буенча коллегам, якын дустым, бик тыныч, бик төгәл, мәрхәмәтле кеше. Без аның белән матди яктан түгел, фикер ягыннан дуслар. «Әйдә әле, Әүхәт, эшләп кара әле», – дип, мине хөкемдарлыкка да ул тартты. Хөкемдар булып эшләүдә зур этәргечне Көрәш федерациясенең элекке башкарма директоры, мәрхүм Равил Хәйруллин бирде. Ул миңа хөкемдарлыкны һәрвакыт ышанып тапшыра иде, – дип сөйли ул. – Яхшы хөкемдар булыр өчен нишләргә кирәкме? Сеңлем, һәр көрәшчедән хөкемдар чыга алмый. Хәтта танылган батыр булсаң да. Икесе дә туры килгән очраклар бик сирәк. Хөкемдарлык – авыр эш.
Хөкемдарны үстерү өчен, аны иң беренче ян-як хөкемдар итеп утыртырга кирәк. Аннары келәм хөкемдары итәргә, берничә елдан соң өстәл янына келәм җитәкчесе итеп утыртырга кирәк. Шулай иткәндә генә хөкемдар үсә ала. «Бу – безнең бик яхшы көрәшче», – дип, аны шунда ук йә келәм хуҗасы, йә баш хөкемдар ярдәмчесе, йә бөтенләй баш хөкемдар итеп кую дөрес түгел. Ул барысына да этаплап барырга тиеш. Шул очракта гына безнең көрәштә югары квалификацияле хөкемдарлар үсеп чыгачак.
– Сезне усал хөкемдар, диләр. Хөкемдар нинди сыйфатларга ия булырга тиеш?
– Хөкемдар усал булырга тиеш түгел. Аңа тәвәккәл булырга кирәк. Кагыйдәләрне белергә, ишарәләрне дә дөрес итеп күрсәтергә, келәмдә йокламаска кирәк. Аның өчен «синеке – минеке»ләр булырга тиеш түгел. Көрәшчеләргә һәммәсенә дә гадел итеп карасаң, сине һәрвакыт хөрмәт итәчәкләр. Көрәшче белән хөкемдар арасында ара булырга тиеш. Матур итеп киенүе, үз-үзен дөрес тотышы, тәртипле, чиста булуы да мөһим.
– Татар көрәшендә хөкемдарлык итүнең нинди кыенлыклары бар?
– Булды шундый еллар: район җитәкчеләре, хөкемдар янына килеп, күкрәк кагалар, ду киләләр иде. Беләләрме алар, юкмы, анысы алар өчен мөһим түгел. Ул вакытларда бик авыр булды. Соңгы елларда андый хәлләр күзәтелми. Район җитәкчесенең районда – үз эше, хөкемдарларның келәмдә – үз эше. Без бит аларның эшенә тыгылмыйбыз, алар да безнең эшкә тыгылмасын иде. Хөкемдарларның берсенең дә үз вөҗданнарына тап төшерәселәре килми.
Хөкемдарларны укыталар, семинарлар да узып тора. Безнең бөтен ялгышлыкларны безгә күрсәтәләр. Үзең җибәргән ялгышлыкны тану да –батырлык. Дүрт аяклы ат та абына, дибез бит. Тик хөкемдар ялгышты, дип, аны себереп түгәргә, әшәке сүзләр кычкырырга ярамый. Хөкемдарлар да, көрәшчеләр дә – һәммәбез дә шул татар көрәшеннән чыккан кешеләр. Берәүләр килә, икенчеләр китә.
– Иң зур батырлык нәрсә ул?
– Кечкенә чакта иң зур батырлык – авыл Сабан туен отып, тәкә алу. Батырлык безнең гадәти тормышта да күп бит ул. Кайбер кеше үзенә авыр булса да, иптәшләренә булыша, ятим балаларга, картларга ярдәм итә. Бер белмәгән кешеләргә дә булышасың бит кайвакыт. Эшеңне яхшы итеп башкару, туган илеңне яклау – һәммәсе минем өчен батырлык. Кешелекле булу, кешегә ярдәм итү – дөньядагы иң зур батырлык.

Энҗе Габдуллина